#21. Anders kijken: de kunst van het waarnemen

Als je je ogen opent, zie je de wereld dan zoals hij werkelijk is?

In zijn boek ‘Anders kijken; de kunst van het waarnemen’, toont Beau Lotto hoe ons brein waarneemt. Hij maakt daarmee de weg vrij voor een nieuwe manier van kijken.

De menselijke waarneming is als naar de wereld kijken vanuit een caravan. Onze zintuigen zijn de ramen van de caravan. Er zijn er vijf: het gezicht, het gehoor, de reuk, de smaak en de tast. Elk raam levert informatie vanuit de wereld buiten de caravan. We kunnen de caravan niet uit, maar we kunnen hem wel verplaatsen. Waar de caravan ook staat, onze waarneming van de wereld eromheen blijft beperkt tot de ‘blik’ die de vijf ramen ons erop bieden. En die ramen zijn kleiner dan je denkt.

Waarom anders kijken?
Je ziet slechts jouw versie van de werkelijkheid. Door jouw waarnemingen ter discussie te stellen en met een nieuwe blik naar eerdere waarnemingen te kijken krijg je de mogelijkheid tot nieuwe waarnemingen in de toekomst. Door een toeschouwer te zijn van jouw eigen waarneming leer je anders te kijken waardoor nieuwe mogelijkheden ontstaan om de wereld om je heen te beïnvloeden en te veranderen.

Informatie heeft geen betekenis
Ons brein krijgt voortdurend meerduidige informatie aangeleverd waar het een eenduidige betekenis aan moet geven om de vele mogelijke reacties terug te brengen tot één reactie.
Wat we zien is een op eerdere ervaringen gebaseerde interpretatie van de werkelijkheid, en op basis daarvan weet ons brein wat een nuttige reactie is.
Uiteindelijk gaat het er niet om of informatie wel of niet betekenis heeft. Waar het om gaat is wat we doen. De vraag die aan de wortel van het menselijk bestaan ligt, is: wat nu? Wie het beste antwoord op deze vraag geeft, overleeft.

De zin van onze zintuigen
De werkelijkheid is voor ons niet toegankelijk omdat de informatie die onze zintuigen aan ons brein doorgeven, op zich zonder betekenis is. De betekenis wordt door het brein gecreëerd uit de enige andere informatie waarover het de beschikking heeft: onze eerdere ervaringen.
Waarneming is doen, experimenteren en leren, vallen en opstaan, actie en reactie. In de wisselwerking met de wereld om ons heen bouwt ons brein een archief op aan ervaring en daaraan gekoppelde betekenis.
Met onze zintuigen kunnen we ons aanpassen aan een nieuw ‘toekomstig verleden’.

De illusie van illusies
In het brein draait alles om relaties. Je brein is alleen geïnteresseerd in verandering, verschil en contrast. Omdat zintuigelijke informatie meerduidig is heeft het brein het houvast van eerdere ervaringen nodig om deze informatie juist te kunnen duiden. Je brein ziet de wereld om je heen door te kijken naar het verleden om daar te zoeken naar wat nuttig is, in de hoop dat het je kans op overleven in de toekomst vergroot. Om anders te kunnen kijken moeten we anders naar het kijken zelf kijken.

De fysiologie van vooronderstellingen
Ons inbeeldingsvermogen is een belangrijk hulpmiddel voor een nieuwe manier van kijken omdat het ons in staat stelt ons brein van binnenuit te veranderen om zo, in de toekomst, met een andere blik te kunnen waarnemen.
Het archief in ons brein dat ons in de toekomst van dienst is, omvat niet het daadwerkelijke verleden. In elk geval niet een objectief verleden. Onze waarnemingen van wat wij als werkelijkheid zien worden vastgelegd als vooronderstellingen. Deze zijn bepalend voor wat we denken en doen.

Hoe kunnen we anders kijken? We kunnen onze toekomst veranderen door ons verleden te veranderen. We doen dit voortdurend. Elk verhaal, boek en beschrijving is een gesproken, gelezen of uitgebeelde hervertelling van het verleden. Er wordt een nieuwe betekenis aan de ervaring gegeven. Het verandert daarmee ook ons ‘toekomstig verleden’.

Het veranderen van het toekomstige verleden
Door een nieuwe betekenis te geven aan gebeurtenissen die al hebben plaats gevonden, herscheppen we ons ervaringsarchief. We veranderen daarmee natuurlijk niets aan de gebeurtenissen zelf en ook niet hoe deze gebeurtenissen zintuiglijk zijn geregistreerd, maar wel aan de statistieken op basis waarvan we nieuwe waarnemingen vormen. Elk beeld dat we van ons zelf vormen in relatie tot de wereld is een poging onze voorbije ervaringen in een nieuw licht te beschouwen en zo van een nieuwe betekenis te voorzien, om als individu en/of als collectief in de toekomst op een onbewust niveau anders te kunnen reageren.

Wie ruimte wil scheppen voor nieuwe waarnemingen begint met de vraag waarom. Niet een willekeurig waarom, maar een waarom dat onze vooronderstellingen in twijfel trekt, dat wat we als waar veronderstellen. Hoe dieper geworteld de vooronderstellingen die je in twijfel trekt, hoe groter de gevolgen kunnen zijn, omdat een dergelijk waarom je vooronderstellingen bij de wortels aan het wankelen kan brengen.

Het onzichtbare zichtbaar maken
Door oude vooronderstellingen los te laten en nieuwe, zinvollere vooronderstellingen te vormen kunnen we nieuwe dingen zien. Om je vooronderstellingen bloot te leggen , om ze te vervangen of te verruimen, moet je actief het verschil ervaren door open te staan voor ervaringen, situaties en omgevingen die niet voldoen aan jouw vooronderstellingen.

Omarm de twijfel
Ons brein is er op berekend onzekerheid te vermijden. We kunnen onze waarnemingen herzien door te stoppen en opnieuw te beginnen. Door onze blik of onze gedachten op iets anders te richten. Door oefening kunnen we onze gedachten leren sturen waardoor we andere en nieuwe dingen zien. Maar daarvoor moet je wel een stap zetten waar je brein je van nature van wil weerhouden: een stap die de onzekerheid binnenvoert.

Hoe ziet jouw versie van de werkelijkheid eruit?
Lukt het jou anders te kijken en nieuwe dingen waar te nemen?

Meer lezen? Startpagina , vorige pagina
Bron foto: Eddie J. Rodriquez: Shutterstock.com